Vooraf

Laatste begroting van deze bestuursperiode
Met deze programmabegroting 2026-2029 bieden we u de laatste begroting aan van deze bestuursperiode. Een bestuursperiode waarin we samen hebben gewerkt aan een groot aantal opgaven voor onze gemeente. In een dynamische omgeving zijn mooie resultaten behaald. Maar dat betekent niet dat onze opgave klaar is. Ook in de komende jaren staan er nog belangrijke ontwikkelingen op de agenda. Met deze begroting 2026-2029 legt u daarvoor de inhoudelijke en financiële kaders vast.

Continuïteit van bestuur
Deze begroting richt zich voor een belangrijk deel op de nieuwe bestuursperiode. Daarom hebben we geen nieuw beleid opgenomen. We vinden het passend dat keuzes voor nieuw beleid worden gemaakt door een nieuwe raad. Dit betekent niet dat deze begroting een statisch of beleidsarm document is. In vrijwel elk programma staan nieuwe activiteiten, die vaak ook extra budget vragen. Daarnaast zijn grote aanvullende investeringsbedragen opgenomen (voor bijv. onderwijs, accommodaties, mobiliteit, brandweerkazerne). Deze vloeien voort uit het afronden van het collegeprogramma of uit autonome ontwikkelingen. Door deze nieuwe activiteiten op te nemen, borgen we de continuïteit van ons bestuur en onze dienstverlening. Zo zorgen we ervoor dat lopende ontwikkelingen ook daadwerkelijk worden afgerond. 

Samen verder

In de visie ‘Samen verder’ legden we vast hoe we als gemeente willen omgaan met onze inwoners: transparant, participatief en inwonersgericht. We sluiten aan bij onze inwoners. Om dat kracht bij te zetten, hebben we de afgelopen jaren een organisatieontwikkeling doorgevoerd. De organisatie is ingericht op maatschappelijke opgaven en we werken vanuit de bedoeling. Dat betekent: denken in kansen en oplossingen, niet in belemmeringen en problemen.
In ieder begrotingsprogramma staat de stand van zaken van het collegeprogramma. Veel activiteiten zijn inmiddels afgerond of zitten in de afrondende fase. 

Opgroeien en ontwikkelen in verbinding met elkaar
Het integraal huisvestingsplan (IHP) voor onderwijsvoorzieningen 2023-2026 is opgesteld. De oplevering van het gerenoveerde gebouw van het Sprengenbeek College (voorheen RSG Noord Oost Veluwe) is een mooi voorbeeld van een project dat we binnen dat plan uitvoeren. Ook het beleidsplan ‘Spelen, bewegen en ontmoeten’ is gereed. De bredere kijk op het onderwerp ‘speelplaatsen’ die daarin is opgenomen, draagt bij aan sociale verbinding binnen de gemeente Epe. Verbinding is ook een belangrijk thema in het beleidsplan ‘Samen Epe: inclusief en divers voor iedereen’. Inclusie en diversiteit gaan verder dan gelijke behandeling. Het gaat erom dat we samen bouwen aan een gemeenschap waarin iedereen zich welkom voelt. Die verbondenheid is van oudsher een kracht van de gemeente Epe: inwoners kennen elkaar, helpen elkaar en doen actief mee aan verenigingen en lokale activiteiten. Dat is een belangrijk fundament waarop we als gemeente graag aansluiten. Binnen het sociaal domein zijn zelfredzaamheid en het versterken van de eigen kracht van inwoners belangrijke uitgangspunten.

Ruimtelijke ontwikkeling en woningbouw
We hebben de Omgevingswet geïmplementeerd. Met de uitwerking van verschillende beleidsdocumenten hebben we de kaders vastgesteld voor de ruimtelijke invulling van gemeente Epe. Ruimte is schaars en veel onderwerpen concurreren om de beschikbare ruimte. Het is belangrijk om daarin een goede balans te bewaren, zowel binnen als buiten onze kernen. Het groene karakter van de gemeente Epe is een waardevol kenmerk dat we willen behouden, voor onze inwoners en toeristen. Binnen de kernen zijn de centrumontwikkelingen in Epe en Vaassen in verschillende stadia van planvorming en uitvoering. Daarnaast hebben we met de oplevering van diverse woningbouwprojecten ingezet op een evenwichtige en betaalbare woningbouwprogrammering. We vinden het belangrijk dat er passende huisvesting is voor alle doelgroepen. Voor de (tijdelijke) huisvesting van Oekraïense vluchtelingen, statushouders en andere doelgroepen hebben we gezocht naar geschikte oplossingen. De recente aankoop van het perceel aan de Oenerweg in Epe laat zien dat we kansen benutten en tijdelijke behoeften combineren met toekomstbestendige mogelijkheden.

Mobiliteit en duurzaamheid
Toekomstbestendig is ook een belangrijk uitgangspunt in onze aanpak van mobiliteit. Vanuit het Mobiliteitsfonds zijn verschillende projecten gerealiseerd om o.a. de (toeristische) bereikbaarheid van gemeente Epe te verbeteren.
Alle ontwikkelingen vinden plaats binnen de bredere context van de energietransitie, klimaatadaptatie en duurzaamheid. Hiervoor hebben we onder andere het uitvoeringsprogramma Energie en Warmte en het beleidsplan Klimaatadaptatie Epe 2025–2030 opgesteld. De gevolgen van klimaatverandering worden steeds zichtbaarder en vragen om actie. Ook in de gemeente Epe hebben we regelmatig te maken met extreem weer. Periodes van (extreme) droogte en risico op natuurbranden wisselen zich af met periodes van wateroverlast. 

Veiligheid
Dit raakt ook het onderwerp veiligheid. Veiligheid in alle aspecten (fysiek, sociaal en digitaal) was de afgelopen jaren een belangrijk onderwerp, waarop we verschillende maatregelen namen. We hebben de afgelopen collegeperiode flinke stappen gezet in de aanpak van natuurbrandbeheersing. Ook de samenwerking met omliggende gemeenten is verstevigd waardoor we beter samenwerken waar we lokaal en regionaal voordeel bij hebben. We hebben ook in moeten spelen op nieuwe ontwikkelingen zoals onder andere de komst en incidenten met de wolf voor inwoner, toerist en ondernemer. We hebben hierin gewerkt aan bewustwording, informatiedeling, maar ook onze verantwoordelijkheid gepakt als terreineigenaar. We hebben een actieve bijdrage geleverd aan het adresseren van hiaten in beleid en uitvoering in het dossier van de wolf op provinciaal en landelijk niveau.  Het onderwerp weerbaarheid in alle facetten komt daarbij steeds prominenter onder de aandacht.
Toenemende geopolitieke spanningen, klimaatverandering, cyberdreiging en het grotere risico op langdurige stroomuitval maken het versterken van de (maatschappelijke) weerbaarheid nodig. De gevolgen van een (langdurige) crisis worden uiteindelijk lokaal gevoeld, bij inwoners, bedrijven en instellingen en daarom hebben we als gemeente een belangrijke rol in het versterken van de maatschappelijke weerbaarheid en veerkracht.

Bij de keuzes voor deze begroting hebben we de volgende uitgangspunten aangehouden:

• Opstellen van een structureel sluitende begroting;
• Handhaven ingezet nieuw beleid uit de vorige begroting;
• Nieuw beleid moet passen binnen (bijdragen aan) de uitvoering van het raads-/coalitieakkoord 2022-2026, zoals dat is uitgewerkt in het collegeprogramma en de Kadernota 2026 - 2029  of het betreft uitvoering geven aan wettelijke verplichtingen, of het gaat om bedrijfskritische zaken (noodzakelijk gelet op continuïteit van de bedrijfsvoering);
• Woonlasten blijven onder het landelijk gemiddelde.

De begroting 2026–2029 is bijzonder. Niet alleen omdat dit de laatste begroting is in de huidige bestuursperiode, maar ook omdat we voorafgaand aan deze begroting voor het eerst een kadernota opstelden. Daarmee kon u als raad uw kaderstellende rol al vroeg in het begrotingsproces vervullen. Uw positie in het proces is hierdoor versterkt. 

Met het vaststellen van de Kadernota 2026–2029 zijn de inhoudelijke en financiële keuzes gemaakt. Deze keuzes hebben we verder uitgewerkt in de begroting 2026–2029. In de Kadernota benoemden we het aandachtspunt dat er onzekerheden waren in de financiële positie, zoals bijvoorbeeld de uitkomst van de meicirculaire van het gemeentefonds. Dit had kunnen betekenen dat er in de begroting 2026–2029 op onderdelen heroverweging nodig was. Het is goed om te constateren dat dit niet het geval is. Er zijn wel enkele autonome ontwikkelingen en aanvullende inzichten die de financiële startpositie beïnvloeden, maar deze leiden niet tot de noodzaak om de inhoudelijke kaders te herzien.

Stevig investeren in een mooi en natuurlijk gemeente Epe
Er is financiële ruimte om ook de komende jaren stevig te blijven investeren in een aantrekkelijke en groene leefomgeving. Deze investeringen raken zowel het maatschappelijke als het ruimtelijke domein en bouwen voort op eerder gemaakte keuzes.

Maatschappelijke accommodaties
We nemen  in deze begroting een extra investering van € 28 miljoen voor maatschappelijke accommodaties en onderwijshuisvesting op. Voor de maatschappelijke accommodaties richt de opgave zich in eerste instantie op twee grotere projecten: De Wieken en wijkgebouw Balai Pusat.  Daarbij kiezen we voor doelmatige en sobere huisvesting en maken gebruik van kostendragers zoals subsidies, specifieke uitkeringen en de ontwikkeling van eventueel vrijkomende locaties voor woningbouw. We werken hierin samen met onze maatschappelijke partners en vragen ook van hen flexibiliteit om de gewenste ontwikkeling mogelijk te maken. 

Jeugdzorg, inclusie en diversiteit
Daarnaast gaan we onder andere aan de slag met de uitvoeringsplannen voor ‘Inclusie & diversiteit’ en ‘Spelen, bewegen en ontmoeten’. Op het gebied van Jeugdzorg ligt er een stevige opgave: de komende jaren moeten we de uitgaven aanpassen aan het verlaagde rijksbudget. In totaal is een ombuiging van ruim € 1,0 miljoen nodig. Dit doen we onder andere door extra in te zetten op preventie en het versterken van de toegang tot jeugdzorg. De gespaarde middelen in de reserve ‘Hervormingsagenda Jeugd’ stellen ons in staat om deze verandering zorgvuldig door te voeren via een ingroeimodel.

Woningbouw
De stikstofproblematiek zorgt voor onzekerheden bij verschillende ontwikkelplannen. Een concreet financieel effect hiervan zien we in de daling van leges voor omgevingsvergunningen. Binnen de mogelijkheden zetten we ons in om de voortgang van de ontwikkelingen te behouden en andere partijen te overtuigen van het belang daarvan. Ook dragen we bij aan het oplossen van andere knelpunten, bijvoorbeeld door samen te werken met de netbeheerder aan het verminderen van netcongestie. Hiervoor reserveren we in deze begroting extra capaciteit.

Mobiliteit en leefomgeving
Mobiliteit blijft ook voor de komende jaren een belangrijk thema. Daarnaast investeren we verder in het groenonderhoud en pakken we het achterstallig onderhoud aan van wegen. Voor de herinrichting van het centrum Epe vullen we in deze begroting het budget aan tot het benodigde niveau. Daarmee zijn de financiële randvoorwaarden ingevuld om tot een passende uitvoering te komen. Met het beleidsplan ‘Begraven, begraafplaatsen en gedenken’ wordt de visie voor de komende jaren vastgelegd. Het plan bevat verschillende acties om de begraafplaatsen ook in de toekomst aantrekkelijk te houden.

Economie
We werken aan diverse nieuwe beleidskaders. We stellen een nieuw evenementenbeleid op, net als beleid voor recreatie en toerisme en een nieuwe economische visie. Op basis van een evaluatie bepalen we of de functie van agrarisch accountmanager een structureel vervolg krijgt.

Bestuur
We geven invulling aan de visie ‘Samen verder’. We versterken onze manier van werken: inwonersgericht en participatief. De mening én uitvoeringskracht van onze inwoners vormen belangrijke input voor ons handelen, waarbij de behoeften van de samenleving leidend zijn en de ontwikkeling van de organisatie dit ondersteunt. Daarnaast ronden we de ontvlechting van de aanbouw van het gemeentehuis af en doen we onderzoek naar de verbouwing van de raadzaal, inclusief verbetering van het binnenklimaat. Oud-gedecoreerden krijgen extra waardering door een uitnodiging voor de jaarlijkse lintjesregen. Actuele ontwikkelingen op het gebied van onder andere Artificial Intelligence (AI) en informatiebeveiliging vragen de komende jaren om extra inzet. We willen niet alleen nieuwe technologieën benutten om onze dienstverlening te verbeteren. We vinden het minstens zo belangrijk om de gegevens van onze inwoners goed te beschermen en te voldoen aan de laatste eisen op het gebied van informatiebeveiliging.

Eerste resultaten van de financiële en inhoudelijke doorlichting van de begroting
In de eerste fase van de financiële en inhoudelijke doorlichting zijn de budgetten aangescherpt.  Dit levert een besparing op van € 1,3 mln. Daar komt bij dat we de indexatie voor 2024 (ruim € 650.000) structureel niet toepassen. Dit levert een totale besparing op van bijna € 2 mln. (structureel). Daarnaast onderzoeken we verschillende onderwerpen, zoals kritisch accounthouderschap, kostendekking, vastgoed, het beleid en subsidies, en het financieel beleid. We verwachten dat deze ook opbrengsten opleveren. In de Kadernota 2026–2029 hebben we hiervoor al een aanvullende taakstelling opgenomen. Door budgetten realistischer te maken en aan de voorkant scherper te ramen, verwachten we dat het positieve saldo in de jaarrekening afneemt.

In de Kadernota 2026–2029 spraken we de verwachting uit dat we een structureel sluitende begroting konden aanbieden. Ondanks een aantal autonome ontwikkelingen én nieuwe beleidswensen is dat gelukt, zonder concessies te doen aan de in de Kadernota gestelde kaders. Onderstaande tabel geeft het huidige financiële beeld weer.

Ad a: Autonome ontwikkelingen na Kadernota 2026 - 2029  
In de periode mei t/m september 2025 deed zich nog een aantal autonome ontwikkelingen voor met impact op de financiële uitkomst van de Kadernota 2026.

Bij de omgevingsvergunningen en de begraafplaatsen zien we een lagere kostendekking. Dit heeft een nadelig effect op de begroting. Bij de belastingverordeningen en de tarieventabel leges 2026 hebben we u een document aangeboden met een analyse van de kostendekking en mogelijke opties om deze te verhogen. We stellen voor om deze opties zorgvuldig verder uit te werken en te betrekken bij de tarieventabel en belastingverordeningen 2027.

Zoals vermeld in de Voortgangsrapportage 2025-1 nemen de kosten voor inburgering toe. Deze stijging is grotendeels structureel van aard. Daarnaast nemen we in deze begroting een hogere subsidie op voor Stichting Sport- en Dorpscentrum Vaassen om het exploitatietekort te dekken. Tot slot zien we ook op een aantal andere onderdelen een hogere benodigde subsidie om bestaande activiteiten te kunnen voortzetten. Dit komt onder andere doordat specifieke uitkeringen van het Rijk vanaf 2026 lager zijn. Een nadeel ontstaat doordat het bedrag van € 1,3 miljoen uit het ‘laaghangend fruit’ in de doorlichting van de begroting niet volledig wordt gerealiseerd. Vanwege de al verhoogde taakstelling in de Kadernota 2026-2029 hebben we ervoor gekozen om dit niet opnieuw aan de taakstelling toe te voegen.

Het tot 31 december 2026 verlengde generatiepact, bedoeld om de inzetbaarheid van oudere medewerkers te ondersteunen, leidt tot een incidenteel financieel nadeel. 

Tot slot is er een voordeel op de algemene dekkingsmiddelen. Dit voordeel komt onder andere door een hogere algemene uitkering uit het gemeentefonds, een lagere waardecorrectie van de reserves door de vrijval van € 14 miljoen aan incidentele middelen en door positieve rente-effecten.
Een volledig overzicht van alle mutaties is te vinden in bijlage 1: budgetprognose. 

Ad b: Nieuwe ontwikkelingen en wensen na Kadernota 2026–2029
De onderwerpen uit de Kadernota 2026–2029 zijn onder het kopje ‘nieuwe ontwikkelingen’ verder uitgewerkt en terug te vinden in de programma’s. Vrijwel alle mutaties konden worden uitgewerkt aan de onderkant van de financiële bandbreedte. Daarnaast hebben zich tussen mei en september 2025 nog enkele ontwikkelingen voorgedaan die we als zeer wenselijk of onontkoombaar beschouwen. Deze zijn opgenomen in de begroting en terug te vinden onder het kopje ‘nieuw beleid’ in de programma’s. Onderstaand tabel geeft een overzicht van mutaties:

In de jaren 2026 en 2027 zien we vooral een hoger budget voor ICT. Dit wordt vooral veroorzaakt door de laatste inzichten in de aanscherping van de regels omtrent informatieveiligheid (NIS 2) en besluiten van de VNG-ledenvergadering om steviger in te zetten en een nieuwe aanpak voor digitaal samenwerken (Common Ground). Structureel hogere kosten worden met name verklaard door de wens om een faunabeheerder in eigen dienst te nemen en door de noodzaak om meer toezicht én handhaving uit te voeren op het oneigenlijk gebruik van gemeentelijke grond. Voor de verbouwing van de raadzaal reserveren we een onderzoeksbudget van € 75.000.

Ad c. Taakstelling Kadernota 2026-2029
In de Kadernota 2026-2029 hebben we al een aanvullende taakstelling opgenomen, gebaseerd op de verwachte opbrengsten uit de tweede fase van de financiële en inhoudelijke doorlichting van de begroting. We verwerken deze taakstelling technisch, zodat deze zichtbaar is in het actuele saldo van het dekkingsplan.

Dekkingsplan
In de Kadernota 2026–2029 gaven we aan een vrijval van € 9,0 miljoen aan incidentele middelen te verwachten. De doorlichting van de reserves laat nu een vrijval zien van ruim € 14 miljoen. De belangrijkste onderdelen zijn de vrijval uit de algemene reserve (€ 9,6 miljoen) en de reserve voor huisvesting van vluchtelingen, ontheemden, statushouders en andere doelgroepen (€ 3,0 miljoen). Samen met de eerdergenoemde taakstelling ‘tweede fase doorlichting begroting’, waarvan de eerste opbrengsten al zijn ingeboekt, ligt er nu een volledig dekkingsplan om de begroting meerjarig sluitend te maken. De aanvullende taakstelling voor 2026 hebben we anders ingevuld. Hierdoor ontstaat ruimte om in de nieuwe bestuursperiode een zorgvuldig proces te kunnen doorlopen en besluiten te kunnen nemen over de diverse onderwerpen uit de tweede fase van de doorlichting.

We blijven financieel solide
Ondanks de stevige (investerings)ambitie waarvoor we aanvullende middelen vrijmaken én deels externe financiering zullen moeten aantrekken (naar verwachting vanaf 2027), blijven we financieel solide. We presenteren een structureel sluitende begroting en beschikken over een sterke vermogenspositie. Onze solvabiliteit, is met 66% nog altijd een duidelijke uiting van gezonde gemeentefinanciën.

De programmabegroting is een belangrijk sturingsinstrument voor de raad en is het richtinggevend kader voor het college voor de ontwikkeling en uitvoering van beleid in het komende begrotingsjaar. De raad stuurt en autoriseert het college op het niveau van de programma’s.

De keuze van het aantal programma’s en de verdeling van de beleidsterreinen over de programma’s is vrij. De informatie die per programma minimaal geleverd moet worden is echter wel nauwkeurig voorgeschreven, evenals informatie die in andere delen van de programmabegroting opgenomen moet worden.

De voorliggende programmabegroting kent een opbouw bestaande uit vier delen te weten:

• Deel 1 met een beschrijving van de vier pijlers, de 11 onderscheiden programma’s en een overzicht van de algemene dekkingsmiddelen en overhead. Centraal staan de onderdelen: Wat wil de gemeente bereiken (strategische doelen), Wat gaat de gemeente daarvoor doen (uit te voeren activiteiten) en Wat dat mag kosten.
• Deel 2 met een beschrijving van de paragrafen die als doel hebben om de raad in de gelegenheid te stellen beleidslijnen en randvoorwaarden vast te stellen en te controleren op enkele onderwerpen die een dwarsdoorsnede zijn van de onderscheiden programma’s.
• Deel 3 met een uiteenzetting van de financiële positie van de gemeente, een financiële specificatie van de kosten en baten per programma en enkele samenvattende financiële overzichten.
• Deel 4 met een aantal bijlagen die dienen als toelichting op of uitwerking van diverse aspecten uit de eerste drie delen.

De inrichting van het programmaplan is als volgt.

• De hoofdindeling bestaat uit vier pijlers: sociaal, ruimte, economie en bestuur. Per pijler zijn de kenmerken van het beleid opgenomen en de speerpunten en prestatieafspraken uit het collegeakkoord voor die pijler. Dit geheel vormt de kern van het kader voor de betreffende beleidsvelden in de bij de pijler behorende programma’s.
• Het programmaplan bestaat uit elf programma’s verdeeld over vier pijlers.
• Per programma zijn de beleidsnota’s vermeld die de kerndocumenten vormen voor het programma. Er zijn per programma beleidsonderwerpen aangegeven met daarbij aangegeven de activiteiten en wat daarvan te realiseren of concreet uit te voeren in het begrotingsjaar. Elk programma bevat wettelijk voorgeschreven indicatoren.

In het schema is de hoofdindeling van het programmaplan weergegeven met de daarbij behorende programma’s en de hoofdonderwerpen daarin.